Κωστής Παλαμάς 1859-1943

αρχείο λήψηςΠαγκόσμια ημέρα ποίησης η σημερινή. Ίσως για κάποιους αδιάφορη για κάποιους άλλους όμως πολύ σημαντική! Για εμάς τους Έλληνες θα έπρεπε να είναι μια ημέρα φόρου τιμής σε όλους τους Ποιητές που έζησαν και δημιούργησαν στην Ελλάδα και όχι μόνο.

Πλήθος Ποιητών μου έρχεται στο μυαλό, αλλά ένας είναι κολλημένος βαθιά στη μνήμη μου χρόνια τώρα. Και δεν είναι άλλος από τον Κωστή Παλαμά, τον δεύτερο κατά πολλούς εθνικό μας ποιητή μετά τον Διονύσιο Σολωμό. Ίσως αναρωτηθεί κάποιος γιατί αυτός και όχι άλλος. Γιατί όχι ο Σεφέρης ή ο Ελύτης που έχουν τιμηθεί και με βραβείο Νόμπελ. Γιατί όχι ο Σολωμός που έχει γράψει και τον Εθνικό μας ύμνο.

Ειλικρινά δεν ξέρω ακριβώς την επίδραση που έχει η Ποίηση του Παλαμά στην ψυχή μου ή μάλλον μου είναι δύσκολο να την εξηγήσω. Η πλειοψηφία των ποιημάτων του έχει μια χροιά δυναμική και ρομαντική ταυτόχρονα. Ίσως λόγω της δύσκολης παιδικής του ηλικίας –έχασε τους γονείς του σε ηλικία 6 χρονών- έδωσε όλο του το Είναι στην Ποίηση. Μεγάλωσε και γράφτηκε στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών αλλά συνειδητοποίησε ότι η μοίρα του ήταν προδιαγεγραμμένη. Την εγκατέλειψε λοιπόν για να αφοσιωθεί στην μεγάλη του αγάπη.

Παράλληλα με την ποίηση ασχολήθηκε και με την δημοσιογραφία για να λύσει και το βιοποριστικό του πρόβλημα. «Οπλισμένος με την αυτοπεποίθηση της νεότητας υποβάλλει την πρώτη του συλλογή, Ερώτων έπη, στο Βουτσιναίο ποιητικό διαγωνισμό μόλις το 1876, τη χρονιά που βραβεύεται τελικά η συλλογή του Γ. Βιζυηνού. Η δική του απορρίπτεται ως «ψυχρότατο στιχουργικό γύμνασμα λογιώτατου γραμματικού» (Θ. Ορφανίδης). Ωστόσο ο Παλαμάς καταφέρνει την επόμενη χρονιά να εκδώσει στο Μεσολόγγι αυτοτελώς την ποιητική σύνθεση Μισολόγγι, ενώ μπροστά του ανοίγεται ο κόσμος των εφημερίδων: από το 1879 δημοσιεύει ποιήματά του στον Ραμπαγά, με την υπογραφή «Κώστας» και αργότερα στο Μη χάνεσαι και στην Ακρόπολη. Παράλληλα σχεδόν εμφανίζονται με ποιήματά τους στον φιλονεϊστή Ραμπαγά και δύο φίλοι του: ο «Νίκος» (Καμπάς) και η «Αράχνη» (= Γεώργιος Δροσίνης). Η ιδρυτική τριανδρία της «Νέας Αθηναϊκής Σχολής» έχει κιόλας σχηματιστεί και εισέρχεται στην λογοτεχνική σκηνή. Στον απόηχο της γνωστής ομιλίας του Ροΐδη [«Περί συγχρόνου εν Ελλάδι ποιήσεως», 1877], απορριπτικής για το σύνολο σχεδόν της ελληνικής ποίησης και καταγγελτικής ως προς την έλλειψη πνευματικού περιβάλλοντος ικανού να γεννήσει μεγάλη ποίηση, οι νέοι της εποχής αναλαμβάνουν την ποιητική ανανέωση: ταλαντεύονται μεταξύ καθαρεύουσας και δημοτικής αλλά γρήγορα δείχνουν σαφή κλίση προς την δεύτερη. Η υποστήριξη που προσφέρουν στη δημοτική την καθιερώνει σταδιακά, και μετά από πολλούς αγώνες, ως ποιητική γλώσσα. Αρνούνται τους ακραίους ποιητικούς συναισθηματισμούς, το στόμφο και τις ρητορικές εξάρσεις της παλιάς σχολής και παρουσιάζουν ποιήματα με επιμελημένο στίχο και συγκρατημένη ευαισθησία.

Ωστόσο ο νεαρός Παλαμάς έχει να φροντίσει και το ζήτημα της επαγγελματικής του αποκατάστασης. Ο Γαβριηλίδης, εκδότης των εφ. Μη χάνεσαι και αργότερα της Ακρόπολις, του ζητά να γίνει κοινοβουλευτικός συντάκτης επ’ αμοιβή. «Όταν μου έγραφες ότι με θέλεις διά την Βουλήν, ετρόμαξα» του απαντά ο Παλαμάς. Δέχεται βέβαια, όσο κι αν επιμένει αρχικά: «μου φαίνεται ότι θα απετύγχανον οικτρότατα ως δημοσιογράφος». Ο Γαβριηλίδης επιμένει κι αυτός. Η θητεία του στη θέση του κοινοβουλευτικού συντάκτη κράτησε ένα μικρό διάστημα. Από το επάγγελμα του δημοσιογράφου όμως προσπάθησε για χρόνια να κερδίσει τη ζωή του περνώντας από τα γραφεία των μεγαλύτερων εφημερίδων της εποχής. »¹.

Τον Δεκέμβρη του 1887 παντρεύεται την Μαρία Βάλβη και αποκτούν τρία παιδιά, τον Λέανδρο, τη Ναυσικά και τον Άλκη. Ο θάνατος του μικρότερου γιου του σε ηλικία μόλις τεσσάρων ετών συγκλόνισε τον Άνθρωπο και Ποιητή Κωστή Παλαμά και γέννησε την βαθύτατα λυρική συλλογή ποιημάτων του, τον «Τάφο». Όποιος το διαβάζει σίγουρα δεν μπορεί να μείνει ασυγκίνητος και ακλόνητος στο δράμα ενός πατέρα:

Άφκιαστο κι αστόλιστο – Του χάρου δεν σε δίνω
Στάσου με τ’ ανθόνερο – Την όψιν σου να πλύνω
Το στερνό το χτένισμα – Με τα χρυσά τα χτένια
Πάρτε απ’ τη μανούλα σας, – Μαλλάκια μεταξένια
Μήπως και του Χάροντα – Καθώς θα σε κοιτάξει
Του φανείς αχάιδευτο – Και σε παραπετάξει.

Στο ταξίδι που σε πάει – Ο μαύρος καβαλάρης
Κοίταξε απ’ το χέρι του – Τίποτε να μην πάρεις
Κι αν διψάσεις μην το πιείς – Απ’ τον κάτου κόσμο
Το νερό της αρνησιάς – Φτωχό κομμένο δυόσμο!
Μην το πιείς κι ολότελα – Κι αιώνια μας ξεχάσεις
Βάλε το σημάδι σου – Το δρόμο να μη χάσεις
Κι όπως είσαι ανάλαφρο – Μικρό σα χελιδόνι
Κι άρματα παλληκαριού – Δεν σου βροντούν στην ζώνη
Κοίταξε και γέλασε – Της νύχτας το σουλτάνο
Γλύστρησε σιγά, κρυφά – και πέταξ’ εδώ πάνω,
Και στο σπίτι τ’ άραχνο – Γυρνώντας, ω ακριβέ μας,
Γίνε αεροφύσημα – Και γλυκοφίλησέ μας!…²

 

Η πορεία του μέγιστη σε διάφορους τομείς. Η μία ποιητική συλλογή του καλύτερη από την άλλη. Ποια να διαλέξεις και ποια να αφήσεις! Η δράση του επίσης για να καθιερωθεί η δημοτική γλώσσα πολύ σημαντική. Δικαίως χαρακτηρίζεται ως ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες Ποιητές με έργο και όχι μόνο λόγο!

Στις 27 Φεβρουαρίου 1943 η Ελλάδα έχασε έναν από τους πιο πολύτιμους εκφραστές της Ποιητικής γλώσσας. Η γερμανοκρατούμενη Αθήνα βρήκε τον τρόπο να αντισταθεί στους κατακτητές της! Την κηδεία ενός συμβόλου Ελευθερίας! Μια λαοθάλασσα στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών έψαλλε τον Εθνικό μας Ύμνο αψηφώντας τις Κατοχικές δυνάμεις. Ο Άγγελος Σικελιανός με δυνατή φωνή συγκλονίζει με το επικήδειο ποίημά του:

Ηχήστε οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές,
δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα…
Βογκήστε τύμπανα πολέμου… Οι φοβερές
σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα !

Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα ! Ένα βουνό
με δάφνες αν υψώσουμε ως το Πήλιο κι ως την Όσσα,
κι αν το πυργώσουμε ως τον έβδομο ουρανό,
ποιόν κλεί, τι κι αν το πεί η δικιά μου γλώσσα;…

 

Η αδούλωτη ελληνική ψυχή περίμενε κάτι για να αφυπνιστεί… η κηδεία του Παλαμά λοιπόν έδωσε την αφορμή που όλοι περίμεναν! Μέσα στον καθένα ξύπνησε το αίσθημα της ελευθερίας και ο θάνατος του ήταν τελικά ένα μήνυμα αισιοδοξίας για αυτά που ακολουθούν.

Γι’ αυτό οι Ποιητές έχουν χρέος να στοχάζονται, να γράφουν, να αφυπνίζουν τον λαό για να μην ξεχνάει και να μην αποκοιμιέται! Κι εμείς, ο απλός λαός έχουμε χρέος να τιμάμε όλους αυτούς τους Ποιητές και να μην τους ξεχνάμε!

 

Ειρήνη Κεμερλή

¹http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/biography.html?cnd_id=7#toc001

² http://www.poiein.gr/archives/12403/index.html

https://www.youtube.com/watch?v=Ak3BirvIMeY

http://www.istoria.gr/sep03/content04.htm